در این بخش، می‌خوایم بفهمی هر موج در نوار قلب چی رو نشون می‌ده، شکل طبیعی‌ش چه‌طوریه، و معنیش چیه. وقتی این‌ها رو خوب بفهمی، اول کارِ تفسیر ECG رو بلدی!

۱. موج P — دیپلاریزاسیون دهلیزی 🌀

• معنی موج P: موج P نمایانگر دیپلاریزاسیون دهلیزهاست — یعنی سیگنال الکتریکی از گره سینوسی به سمت سلول‌های دهلیزی رفته و آن‌ها رو تحریک کرده تا منقبض بشن.
  
  

• معمولاً موج P کوچک و ملایم است، چون انقباض دهلیزها انرژی الکتریکی کمی نیاز داره نسبت به بطن‌ها.
  
  

• شکل و جهت موج P در لیدهای مختلف ممکنه متفاوت باشه، ولی غالباً در لید II مثبت دیده میشه (یعنی به بالا) اگر الکترودها و چیدمان درست باشن.
  
  

• اگر موج P بزرگ‌تر از حد معمول باشه (مثلاً ارتفاع زیاد)، ممکنه نشان‌دهنده بزرگ شدن دهلیز باشه (مثلاً دهلیز راست بزرگ شده)
  
  

• اگر موج P در نوار دیده نشه یا خیلی محو باشه، ممکنه دو حالت باشه: یا موج P به‌دلیل ریتم‌هایی نظیر فیبریلاسیون دهلیزی ناپدید شده، یا نقطه شروع ضربان از بخشی پایین‌تر از دهلیز (Escape rhythm) گرفته شده باشه.
  
  

۲. کمپلکس QRS — دیپلاریزاسیون بطن‌ها و آغاز انقباض ⚡️

• معنی کمپلکس QRS: این بخش نشان‌دهنده دیپلاریزاسیون سریع بطن‌ها است — یعنی موج الکتریکی وارد بطن راست و چپ شده و آن‌ها را آماده انقباض کرده.
  
  

• به دلیل اینکه بطن‌ها عضله بزرگ‌تری دارند و رسانش در سیستم هیس/شاخه‌ها و پورکنژ سریع است، موج QRS بزرگ‌تر و تندتر نسبت به موج P هست.
  
  

• Q، R و S هر کدوم یه تعریفی دارن:
  
  

  • اگر اولین انحراف بعد از P به پایین باشه، بهش موج Q می‌گن.
    
    

  • اگر بعدش یک انحراف مثبت باشه، موج R هست.
    
    

  • اگر پس از R یک انحراف به پایین باشه، اون قسمت میشه S.
    
    

• نکته: همیشه همهٔ Q، R و S در همه لیدها دیده نمی‌شن — ممکنه فقط R باشه یا ترکیبی باشن.
  
  

• مدت طبیعی کمپلکس QRS در بزرگسالان معمولاً کوتاه است (حدود ۸۰ تا ۱۰۰ میلی‌ثانیه)
  
  

• اگر QRS پهن باشه (مدت زیاد باشه)، ممکنه نشون‌دهنده مشکل هدایت داخل‌بطنی باشه، مثل بلوک شاخه‌ای یا کندی هدایت داخل بطن.
  
  

۳. موج T — رپولاریزاسیون بطن‌ها 🛌

• بعد از اینکه بطن‌ها به وسیله QRS تحریک شدن (دیپلاریزاسیون)، الآن نوبت بازگشت به وضعیت استراحت است — یعنی رپولاریزاسیون که در ECG به صورت موج T نشان داده میشه.
  
  

• این موج معمولاً شکل منحنی و نرم داره، و برخلاف موج P یا QRS، مدت بیشتری طول می‌کشه چون بازگشت به استراحت آهسته‌تره.
  
  

• در بیشتر لیدها، موج T مثبت است (یعنی به سمت بالا) — جز لید aVR که معمولاً موج T منفی دیده میشه.
  
  

• ویژگی‌های موج T که باید بهشون دقت کنی: شکل (قرینه یا نامتقارن)، ارتفاع، شیب بالا رفتن و پایین آمدن، و اینکه آیا مخالف جهت QRS است یا نه.
  
  

• اگر موج T برعکس باشه (Negative T) در لیدهایی به جز aVR، این می‌تونه نشونه بیماری باشه، مثل ایسکمی یا اختلالات دیگر.
  
  

۴. موج U — «موج پنهان»، گاهی دیده میشه 🔍

• موج U موجی است که در بعضی افراد بعد از موج T دیده میشه؛ نه همیشه، بلکه در مواقع خاصی.
  
  

• منشأ دقیق موج U هنوز کاملاً شناخته‌شده نیست، اما یکی از نظریه‌ها اینه که بخشی از رپولاریزاسیون رشته‌های پورکنژ یا سلول‌های خاصی در دیواره بطن‌هاست.
  
  

• اگر موج U دیده بشه، معمولاً خیلی کوچک است، و گاهی با موج T ترکیب میشه و تشخیصش سخت میشه.
  
  

• موقعی که موج U بزرگ‌تر از حد معمول باشه یا واضح باشه، ممکنه نشون‌دهنده اختلالاتی باشه مثل هیپوکالمی (کم‌پتاسمی) یا شرایطی که بازگشت الکتریکی بطن‌ها دچار مشکل شده باشه.
  
  

• اگر موج U منفی باشه (برعکس موج معمول) در لیدهایی که توقع داریم موج T مثبت باشه، این ممکنه به‌عنوان یک علامت خطر برای ایسکمی یا مشکلات بطن چپ مطرح بشه.
  
  

✍️ جمع‌بندی بصورت روان

وقتی نوار قلب رو نگاه می‌کنی:

1. اول موج P رو پیدا کن — اگر باشه، یعنی دهلیزها منظم تحریک شدن.
   
   

2. بعدش کمپلکس QRS رو ببین — این قطعه بزرگ که برق اصلی به بطن‌هاست.
   
   

3. بعد از QRS، دنبال موج T بگرد — نماینده ریکاوری بطن‌ها.
   
   

4. در نهایت، اگر دیدی یه موج ریز پشت T، ممکنه اون موج U باشه — در مواقع ویژه و در شرایط خاص.
   
   

فهم دقیق این چهار جزء بهت کمک می‌کنه تشخیص‌ها دقیق‌تر بشن، بتونی موارد غیرطبیعی رو بفهمی، و وقتی مواجه شدی با ECG واقعی، بتونی سریع روند تحلیل رو شروع کنی.

در ECG، فقط دیدن موج‌ها کافی نیست؛ باید بدونی بین اون‌ها چقدر زمان گذشته!
این بازه‌ها هستن که بهت می‌گن برق قلب چقدر سریع حرکت کرده، کجا کند شده، و آیا همه‌چیز طبق برنامه جلو رفته یا نه.
سه بازه اصلی داریم که باید مثل کف دست بشناسی:

🔸 بازه PR
🔸 مدت کمپلکس QRS
🔸 بازه QT و نسخه تصحیح‌شده‌اش: QTc

۱. 🔁 بازه PR — از شروع تا گیت AV

🧠 این بازه از ابتدای موج P تا ابتدای کمپلکس QRS کشیده میشه.
یعنی کل زمانی که برق داره از گره سینوسی شروع میشه، دهلیزها رو طی می‌کنه، به گره AV می‌رسه، و تازه قراره وارد بطن‌ها بشه.

⏳ مقدار نرمال:
حدود ۰٫۱۲ تا ۰٫۲۰ ثانیه (یعنی ۳ تا ۵ مربع کوچک افقی)

🚨 اگر این بازه بیش از ۰٫۲۰ ثانیه باشه، یعنی برق داره خیلی کُند از AV عبور می‌کنه → احتمال بلوک AV درجه اول وجود داره.

⚡ اگر کمتر از ۰٫۱۲ ثانیه باشه، ممکنه سیگنال از مسیر میان‌بر (مثل باند کناری در WPW) عبور کرده باشه، یا شروع ضربان نزدیک AV node بوده.

۲. ⚡ مدت کمپلکس QRS — برق اصلی بطن‌ها

📍 از شروع موج Q یا R تا پایان موج S، یعنی کل زمانی که سیگنال وارد بطن‌ها شده و عضله‌های چپ و راست رو با هم تحریک کرده.

⏳ مقدار نرمال:
حدود ۰٫۰۶ تا ۰٫۱۰ ثانیه (۱٫۵ تا ۲٫۵ مربع کوچک)

📏 اگر این بازه از ۰٫۱۲ ثانیه بیشتر باشه، یعنی QRS پهن شده. دلایلش می‌تونه اینا باشه:

• بلوک شاخه‌ای راست یا چپ
  
  

• ریتم‌های با منشاء بطنی
  
  

• تأخیر در هدایت داخل بطن (Intraventricular Delay)
  
  

یادت باشه:
✅ QRS باریک = هدایت سریع و طبیعی
❌ QRS پهن = هدایت کند یا مسیر غیرطبیعی

۳. 🔄 بازه QT و QTc — از هیجان تا ریکاوری کامل بطن‌ها

🧠 بازه QT از شروع موج Q تا پایان موج T هست.
یعنی از زمانی که بطن‌ها شروع به تحریک می‌شن (دیپلاریزاسیون)، تا زمانی که کاملاً برمی‌گردن به وضعیت استراحت (رپولاریزاسیون).

⏳ مقدار QT طبیعی معمولاً بین ۰٫۳۵ تا ۰٫۴۵ ثانیه هست — ولی دقت کن! این مقدار وابسته به سرعت ضربان قلبه. هرچی قلب سریع‌تر بزنه، QT کوتاه‌تر میشه و بالعکس.

🎯 برای همین، ما از QT تصحیح‌شده (QTc) استفاده می‌کنیم تا بشه در هر ضربانی، درست قضاوت کرد.

✏️ محاسبه QTc — ساده ولی بسیار مهم!

فرمول پرکاربرد برای محاسبه QTc، فرمول بازت (Bazett) هست:

QTc = QT تقسیم بر جذر RR

یعنی:
✅ اول فاصله QT (بر حسب ثانیه) رو اندازه بگیر
✅ بعد فاصله بین دو QRS متوالی (فاصله RR) رو هم بر حسب ثانیه پیدا کن
✅ جذر RR رو حساب کن
✅ عدد QT رو تقسیم بر جذر RR کن → این میشه QTc

📌 مثال:
اگر QT = ۰٫۴ ثانیه
و RR = ۱ ثانیه
→ √۱ = ۱
→ QTc = ۰٫۴ / ۱ = ۰٫۴ ثانیه

🎯 حدود نرمال QTc

• برای مردان: حداکثر ۰٫۴۴ ثانیه
  
  

• برای زنان: حداکثر ۰٫۴۶ ثانیه
  
  

⛔ اگر QTc بیشتر از ۰٫۵ ثانیه بشه، ریسک بالای آریتمی‌هایی مثل Torsades de Pointes وجود داره — ممکنه کشنده باشه!

✅ راهنمای گام‌به‌گام اندازه‌گیری بازه‌ها

1. ECG رو بگیر جلو چشمت
   
   

2. موج P، QRS و T رو شناسایی کن
   
   

3. بازه PR: از اول P تا شروع QRS
   
   

4. QRS duration: از شروع Q یا R تا پایان S
   
   

5. QT: از شروع Q تا پایان T
   
   

6. اگر ضربان بالا یا پایین بود → QTc رو محاسبه کن
   
   

💡 نکات طلایی یادت نره:

• هر مربع کوچک = ۰٫۰۴ ثانیه
  
  

• هر مربع بزرگ = ۰٫۲ ثانیه
  
  

• ۵ مربع بزرگ = ۱ ثانیه کامل
  
  

• برای تشخیص‌های دقیق، همیشه از QTc استفاده کن نه فقط QT
  
  

• برای محاسبه RR، فاصله بین دو R پیاپی رو اندازه بگیر (نه PR!)

ST segment، J‑point، و انحراف خط پایه (Baseline Drift)

ببین... تا اینجا یاد گرفتی که موج‌های P، QRS و T هر کدوم نماینده یه اتفاق بزرگ توی قلب هستن.
اما حالا وقتشه بریم سراغ اون قسمت‌هایی که بین این موج‌ها قرار دارن — همون جاهایی که گاهی خیلی ساده به نظر میان ولی ممکنه توشون رازهای بزرگی پنهون باشه!

۱. 🟨 ST Segment — سکوتِ بعد از انفجار ⚡🫀

ST segment همون بخشی از ECG هست که بعد از کمپلکس QRS شروع میشه و تا شروع موج T ادامه پیدا می‌کنه.
اگه بخوای با تشبیه بگم:
وقتی کمپلکس QRS مثل یه انفجار برق در بطن‌ها عمل می‌کنه، ST segment همون لحظه‌ایه که برق دیگه پخش شده و هنوز بطن درگیر انقباضه ولی الکتریسیته‌ای تولید نمی‌کنه. یعنی نه دیپلاریزاسیون داریم، نه رپولاریزاسیون؛ یه جورایی سکوت الکتریکیه.

📌 در حالت نرمال، این بخش باید صاف باشه و روی خط پایه قرار بگیره — نه بالا رفته باشه، نه پایین افتاده باشه.

📈 حالا چرا اینقدر مهمه؟ چون بالا یا پایین رفتن ST می‌تونه نشونه‌ی:

• سکته قلبی (MI)
  
  

• ایسکمی میوکارد
  
  

• پریکاردیت
  
  

• یا حتی بعضی اختلالات الکترولیتی** باشه.
  
  

🔺 اگر ST بالاتر از خط پایه باشه = ممکنه سکته باشه
🔻 اگر ST پایین‌تر از خط پایه باشه = احتمال ایسکمی وجود داره

🔎 شکلش هم مهمه! گاهی ST صعودی، افقی یا نزولی هست و این خودش کلی سرنخ می‌ده. پس با دقت نگاه کن!

۲. 🎯 J-Point — تقاطع حیاتی بین QRS و ST

J-Point همون نقطه‌ایه که QRS تموم میشه و ST Segment شروع میشه.
اسم J از کلمه “Junction” گرفته شده، یعنی نقطه اتصال.

✅ چرا J-point مهمه؟
چون وقتی می‌خوای بگی ST بالا یا پایین رفته، باید بدونی از کجا داری مقایسه می‌کنی — اونجاست که J-point مثل مرجع عمل می‌کنه.

👀 اگر J-point بالاتر از خط baseline باشه، یعنی داریم ST elevation می‌بینیم.
📉 اگر پایین‌تر باشه، ST depression داریم.

🚨 این نقطه گاهی خودش یه شکل خاص داره — مثلاً در هیپوترمی شدید ممکنه موج کوچکی به اسم Osborn wave (یا J-wave) ببینی که دقیقاً روی همین نقطه ظاهر میشه!

🧠 بعضی وقتا پیدا کردن J-point سخته، مخصوصاً وقتی QRS خیلی تیزه یا صاف میشه. اون موقع باید از تجربه‌ت و کمی دید هندسی استفاده کنی.

۳. 🌊 Baseline Drift — وقتی خط پایه دیگه خط نیست!

خب، تا اینجا فکر کردی همیشه خط baseline ثابت و بی‌حرکته؟
نه عزیز جان، توی دنیای واقعی، ECG همیشه تمیز نیست.
گاهی خط پایه مثل موج دریا بالا و پایین میره و ما بهش می‌گیم Baseline Drift.

📉 یعنی چی؟ یعنی اون خط افقی که همه‌چی نسبت به اون اندازه‌گیری میشه، داره موج می‌زنه.

📌 علت‌هاش چیه؟

• حرکت زیاد بیمار 🤸‍♂️
  
  

• تنفس عمیق یا سنگین 😮‍💨
  
  

• لرزش عضلات (مثلاً در پارکینسون یا سرما) ❄️
  
  

• تماس ضعیف الکترودها با پوست یا چسب الکترود خراب
  
  

• نویزهای محیطی از دستگاه‌های اطراف یا ارت ضعیف
  
  

📛 مشکل اصلی اینه که وقتی Baseline drift داشته باشی، تشخیص اینکه ST واقعاً بالا یا پایینه سخت میشه. چون خود خط مرجع ثابتی نداره!

🧰 راهکارها برای رفعش:

• پوست بیمار رو خوب پاک کن و خشک نگه دار
  
  

• ژل یا چسب الکترود تازه باشه
  
  

• از بیمار بخواه بی‌حرکت بمونه
  
  

• سیم‌ها رو آزاد بذار، نه کشیده
  
  

• موبایل و تجهیزات برقی نزدیک دستگاه ECG نباشن
  
  

📐 چطور ST و J-point رو درست ارزیابی کنیم؟

۱. خط پایه رو درست تشخیص بده (معمولاً از PR segment استفاده کن، نه T wave یا جای دیگه)
۲. نقطه J رو پیدا کن
۳. ۱ مربع کوچک (۰٫۰۴ ثانیه) بعد از J-point، ارتفاع ST رو نسبت به baseline اندازه بگیر
۴. اگه در لیدهای اندامی، ST بیش از ۱ میلی‌متر (۰٫۱ mV) بالا رفته بود، یعنی ممکنه ST elevation داشته باشیم
۵. اگر ST پایین‌تر از baseline بود، بررسی کن که آیا با ایسکمی یا مثلاً دپرسیون ناشی از بار زیاد همراهه یا نه

🧠 جمع‌بندی مفهومی

• ST segment = سکوتِ الکتریکی بعد از انفجار
  
  

• J-point = مرز بین QRS و ST، نقطه‌ای حیاتی برای تشخیص آسیب
  
  

• Baseline drift = مزاحم ناشناخته‌ای که اگه حواست نباشه، گولت میزنه!

دو روش ساده و کاربردی: شمارش جعبه‌ها 📦 و روش ۶ ثانیه ⏳

وقتی نوار قلب رو نگاه می‌کنی، یکی از اولین کاری که باید بکنی اینه که «ضربان قلب» رو حساب کنی — یعنی ببینی قلب در یک دقیقه چند بار می‌زند.
چون ECG یک ثبت زمانی است، با اندازه‌گیری فواصل بین امواج می‌تونی ضربان رو بدست بیاری. در اینجا دو روش ساده و محبوب رو بهت معرفی می‌کنم:

✳️ روش اول: شمارش جعبه‌های کوچک بین دو R (برای ریتم‌های منظم) 📏

اگر ریتم ECG منظم باشه (یعنی فاصله بین ضربان‌ها تقریباً یکسانه)، این روش خیلی سریع و دقیق جواب می‌ده.

📌 مراحل:

1. دو موج R پشت سر هم پیدا کن
   
   

2. تعداد جعبه‌های کوچک (small boxes) بین این دو R رو بشمار
   
   

3. از این فرمول استفاده کن:
   
   

ضربان قلب (bpm) = ۱۵۰۰ تقسیم بر تعداد جعبه‌های کوچک بین دو موج R

📍 چرا ۱۵۰۰؟ چون توی هر ثانیه ۲۵ جعبه کوچک داریم، در ۶۰ ثانیه میشه ۱۵۰۰ جعبه!

🧮 مثال:
اگر بین دو R دقیقاً ۱۸ جعبه کوچک باشه:

→ ضربان قلب = ۱۵۰۰ ÷ ۱۸ = حدوداً ۸۳ ضربه در دقیقه

✳️ روش دوم: روش ۶ ثانیه (برای ریتم‌های نامنظم) 🔄

اگه ریتم نامنظم بود (یعنی فاصله بین ضربان‌ها یکی نیست)، این روش راحت‌تره.

📌 مراحل:

1. توی نوار ECG، یک بازه ۶ ثانیه‌ای انتخاب کن
   (معمولاً توی کاغذ ECG برابر با ۳۰ جعبه بزرگ هست)
   
   

2. تعداد کمپلکس QRS یا موج‌های R داخل این بازه رو بشمار
   
   

3. عدد به‌دست‌اومده رو ضرب در ۱۰ کن
   
   

ضربان قلب (bpm) = تعداد QRS در ۶ ثانیه × ۱۰

🧮 مثال:
اگر در بازهٔ ۶ ثانیه‌ای، ۸ کمپلکس QRS دیده بشه:

→ ضربان قلب = ۸ × ۱۰ = ۸۰ ضربه در دقیقه

🔑 نکات طلایی برای انتخاب روش مناسب

✅ اگر ریتم منظم بود → برو سراغ روش شمارش جعبه‌ها برای دقت بیشتر
✅ اگر ریتم نامنظم بود → روش ۶ ثانیه‌ای بهترین و سریع‌ترین روشه
✅ همیشه مطمئن شو که سرعت کاغذ ECG روی ۲۵ میلی‌متر بر ثانیه تنظیم شده
✅ می‌تونی با یه نگاه به لید II که معمولاً واضح‌ترین لید برای موج‌های R هست، این محاسبات رو راحت انجام بدی

🧠 ترفند حفظی برای جعبه‌های بزرگ

اگه بخوای با سرعت بیشتری تخمین بزنی و فقط از جعبه‌های بزرگ (big boxes) بین دو موج R استفاده کنی، این نکته رو بدون:

• اگر بین دو موج R فقط ۱ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان تقریباً ۳۰۰ تا در دقیقه است
  
  

• اگر ۲ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان حدود ۱۵۰ تا در دقیقه
  
  

• اگر ۳ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان حدود ۱۰۰ تا در دقیقه
  
  

• اگر ۴ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان حدود ۷۵ تا در دقیقه
  
  

• اگر ۵ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان حدود ۶۰ تا در دقیقه
  
  

• اگر ۶ جعبه بزرگ فاصله باشه → ضربان حدود ۵۰ تا در دقیقه
  
  

این دنباله رو با یه ریتم ذهنی حفظ کن؛ به‌درد خیلی از موارد اورژانسی می‌خوره!

🎯 جمع‌بندی خوش‌گل:

🟥 اگر ریتم منظمه → فقط کافیه جعبه‌های کوچیک بین دو R رو بشمری → فرمول ۱۵۰۰ ÷ تعداد جعبه‌ها
🟨 اگر ریتم نامنظمه → ۶ ثانیه از نوار ECG رو بررسی کن → تعداد QRS × ۱۰
🟩 و اگه عجله داشتی → از همون روش «۳۰۰، ۱۵۰، ۱۰۰، ۷۵، ۶۰، ۵۰...» برای تخمین سریع استفاده کن

چی هست؟ چرا مهمه؟ و چطوری محاسبه‌اش کنیم؟

📌 محور الکتریکی یعنی چی اصلاً؟

محور الکتریکی (Electrical Axis) مثل یه قطب‌نماست که نشون می‌ده برق قلب موقع انقباض بطن‌ها، داره به کدوم سمت حرکت می‌کنه.
تو ECG، این محور کمکمون می‌کنه بفهمیم:

• جهت دیپلاریزاسیون بطن‌ها چیه
  
  

• آیا مسیر برق در قلب طبیعی پیش میره یا نه
  
  

• ممکنه بطن چپ یا راست بزرگ‌تر از حالت عادی شده باشن یا هدایت مختل شده باشه
  
  

در واقع، محور QRS نشون میده که برق قلب از کدوم زاویه وارد بطن‌ها شده و چجوری پخش شده.

🧮 محور طبیعی و غیرطبیعی چطور تعریف میشه؟

زاویه حرکت برق روی یک دایره فرضی (محور قلب) بین −۱۸۰ تا +۱۸۰ درجه تعریف میشه.
برای ساده‌سازی، تقسیمش می‌کنیم به چهار ناحیه:

• ✅ محور نرمال: بین ۰ تا +۹۰ درجه
  
  

• 🔻 انحراف به چپ (LAD): بین ۰ تا −۳۰ درجه یا −۹۰
  
  

• 🔺 انحراف به راست (RAD): بین +۹۰ تا +۱۸۰ درجه
  
  

• ⚠️ محور غیرعادی شدید یا بی‌قاعده (Extreme Axis Deviation): بین −۹۰ تا −۱۸۰
  
  

✍️ چطور محور الکتریکی رو محاسبه کنیم؟ (ساده‌ترین روش با لید I و aVF)

✅ این روش به «روش دو لید» معروفه و خیلی سریع و کاربردیه:

1. به لید I نگاه کن
   
   

   • اگه QRS در لید I مثبته → برق داره به سمت چپ بدن می‌ره
     
     

   • اگه منفی باشه → برق به سمت راست بدن متمایله
     
     

2. حالا لید aVF رو ببین
   
   

   • اگه QRS در aVF هم مثبته → برق داره به سمت پایین حرکت می‌کنه
     
     

   • اگه منفی باشه → محور ممکنه به سمت بالا رفته باشه
     
     

🎯 حالا ترکیبشون رو بررسی کن:

• ▶️ I مثبت و aVF مثبت → محور طبیعی (بین ۰ تا +۹۰ درجه)
  
  

• ◀️ I مثبت و aVF منفی → انحراف به چپ
  
  

• 🔽 I منفی و aVF مثبت → انحراف به راست
  
  

• ❌ هر دو منفی → محور شدیداً غیرعادی (extreme deviation)
  
  

🔎 روش دوم: لید ایزو الکتریک (Isoelectric Lead Method) برای دقت بیشتر

اگه بخوای دقیق‌تر بدونی محور کجاست:

1. لیدهای اندامی رو بررسی کن (I, II, III, aVR, aVL, aVF)
   
   

2. هر جا که QRS تقریباً مساوی مثبت و منفی بود (مثل یه خط صاف)، یعنی اون لید «ایزو الکتریک» یا خنثی هست
   
   

3. حالا لید عمود بر اون لید رو پیدا کن
   
   

4. اگه QRS در اون لید عمود مثبت بود → محور به سمت همون لید
   
   

5. اگه منفی بود → محور در جهت مخالف
   
   

🧠 مثلاً:

• اگر لید aVL ایزو الکتریک بود، لید عمود بر اون aVF هست
  
  

• اگه aVF مثبت باشه → محور حدود +۶۰ درجه
  
  

• اگه منفی باشه → محور احتمالاً −۱۲۰ درجه
  
  

💡 چند مثال ساده برای درک بهتر

🔹 مثال ۱:

• لید I: QRS مثبت
  
  

• لید aVF: QRS مثبت
  → پس محور طبیعی و بین ۰ تا +۹۰ درجه
  
  

🔹 مثال ۲:

• لید I: مثبت
  
  

• aVF: منفی
  → انحراف محور به چپ (ممکنه بزرگ شدن بطن چپ یا بلوک شاخه‌ای چپ)
  
  

🔹 مثال ۳:

• لید I: منفی
  
  

• aVF: مثبت
  → انحراف محور به راست (ممکنه بزرگ شدن بطن راست یا آمبولی ریه)
  
  

🔹 مثال ۴:

• هر دو منفی → محور شدیداً غیرعادی (مثل در هیپرتروفی بطن چپ همراه با هم‌زمان اختلال بطن راست)
  
  

🧭 چرا محور مهمه؟ چون کمک می‌کنه بفهمی:

• آیا بطن چپ یا راست بزرگ‌شده؟
  
  

• آیا بلوک شاخه‌ای داری؟
  
  

• آیا سیگنال‌ها از مسیر درست میان یا نه؟
  
  

• آیا ممکنه بیمار آمبولی ریه داشته باشه؟
  
  

• آیا بعد از سکته، بخشی از قلب خاموش شده و محور تغییر کرده؟
  
  

📌 پس تغییر در محور می‌تونه علامت مهمی برای تشخیص بیماری‌های ساختاری یا رسانشی قلب باشه.

✅ جمع‌بندی طلایی:

🔹 محور یعنی جهت غالب حرکت برق در بطن‌ها
🔹 لیدهای I و aVF رو نگاه کن → سریع‌ترین روش برای تشخیص محور
🔹 دقت بیشتر خواستی؟ برو سراغ لید ایزو‌الکتریک
🔹 تغییر محور = ممکنه مشکل توی ساختار، هدایت، یا جریان خون قلب باشه